خودروهای برقی و تأثیر آن‌ها بر محیط زیست

خودروهای برقی و تأثیر آن‌ها بر محیط زیست

دکتر احسان میوه چی

با افزایش نگرانی‌های جهانی نسبت به آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع سوخت فسیلی، صنعت حمل‌ونقل به عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی، به‌طور گسترده‌ای زیر ذره‌بین قرار گرفته است. خودروهای بنزینی و دیزلی با انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف بی‌رویه منابع و سر و صدای زیاد، آسیب قابل توجهی به محیط زیست وارد می‌کنند.

در این میان، خودروهای برقی (EVs – Electric Vehicles) به عنوان جایگزینی سبز و هوشمند برای وسایل نقلیه سنتی مطرح شده‌اند. این خودروها به جای سوخت‌های فسیلی، از برق ذخیره‌شده در باتری‌ها استفاده می‌کنند و به همین دلیل، تأثیرات زیست‌محیطی متفاوت و عمدتا مثبت‌تری دارند. در این مقاله، به بررسی جامع تأثیرات خودروهای برقی بر محیط زیست، مزایا و چالش‌های آن‌ها، و چشم‌انداز آینده این فناوری خواهیم پرداخت.

۱. مزایای زیست‌محیطی خودروهای برقی

الف. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای

یکی از مهم‌ترین مزایای خودروهای برقی، کاهش یا حذف مستقیم انتشار گازهای گلخانه‌ای است. خودروهای سنتی به طور مداوم دی‌اکسیدکربن (CO₂)، اکسیدهای نیتروژن (NOₓ) و دی‌اکسید گوگرد (SO₂) را در هوا پخش می‌کنند که نقش زیادی در گرمایش زمین و آلودگی هوا دارد.

• خودروهای برقی در حین حرکت هیچ گونه آلاینده‌ای تولید نمی‌کنند.
• حتی اگر برق آن‌ها از منابع فسیلی تأمین شود، باز هم میزان انتشار گازهای آلاینده به‌طور کلی کمتر از خودروهای احتراقی است.

ب. کاهش آلودگی صوتی

موتورهای الکتریکی بسیار بی‌صدا و نرم کار می‌کنند، در نتیجه خودروهای برقی نسبت به خودروهای بنزینی یا دیزلی، میزان آلودگی صوتی کمتری ایجاد می‌کنند.

• در محیط‌های شهری، کاهش سر و صدای ترافیک می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی، کاهش استرس و افزایش آرامش عمومی منجر شود.

ج. کاهش وابستگی به منابع تجدیدناپذیر

خودروهای بنزینی به نفت و گاز وابسته هستند که منابعی تجدیدناپذیر محسوب می‌شوند. خودروهای برقی با بهره‌گیری از انرژی برق، به‌ویژه اگر از منابع تجدیدپذیر (مانند خورشید و باد) تأمین شوند، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهند.

۲. تأثیرات غیرمستقیم خودروهای برقی بر محیط زیست

الف. تولید برق و منابع انرژی

یکی از نکات مهم در ارزیابی اثر زیست‌محیطی خودروهای برقی، منشأ تولید برق است. اگر برق مصرفی خودرو از نیروگاه‌های گازسوز تأمین شود، تأثیر زیست‌محیطی کاهش می‌یابد اما به طور کامل حذف نمی‌شود.

• استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی، آبی) برای شارژ خودروهای برقی می‌تواند آلودگی غیرمستقیم را به حداقل برساند.
• کشورهایی که به منابع سبز انرژی دسترسی بیشتری دارند، بهره‌وری زیست‌محیطی بیشتری از خودروهای برقی خواهند داشت.

ب. تولید باتری و بازیافت آن

باتری‌های لیتیوم-یونی، که قلب خودروهای برقی هستند، در فرآیند تولید و استخراج مواد اولیه (لیتیوم، کبالت، نیکل) می‌توانند موجب آلودگی محیط‌زیست، تخریب منابع طبیعی و فشار بر منابع آبی شوند.

• در صورت نبود سیستم بازیافت مناسب، باتری‌ها در پایان عمر مفید ممکن است به زباله‌های خطرناک تبدیل شوند.
• خوشبختانه فناوری‌های بازیافت و استفاده مجدد از باتری‌ها در حال توسعه است و در آینده می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.البته در برخی کشورها پس از پایان دوره مصرف باطری های خودرو، برای ذخیره سازی انرژی در منازل از آنها استفاده می کنند .

۳. مقایسه با خودروهای احتراقی (بنزینی/دیزلی)

خودروهای برقی از نظر کارایی انرژی نیز بسیار مؤثرتر هستند، زیرا بخش اعظم انرژی مصرفی را به حرکت تبدیل می‌کنند، در حالی که بخش بزرگی از انرژی در موتورهای احتراقی به گرما تبدیل می‌شود و تلف می‌شود.

۴. چالش‌ها و مسائل زیست‌محیطی خودروهای برقی

الف. زیرساخت‌های ناکافی

یکی از موانع اصلی گسترش خودروهای برقی، نبود زیرساخت‌های کافی برای شارژ در بسیاری از کشورها و شهرهاست. توسعه‌ی ایستگاه‌های شارژ عمومی و خانگی نقش مهمی در تشویق مردم به استفاده از این نوع خودروها دارد.

ب. مصرف منابع نادر

تولید باتری‌های پیشرفته نیازمند مواد معدنی کمیاب است. استخراج این مواد:

• ممکن است منجر به تخریب اکوسیستم‌های طبیعی شود.
• معمولاً در کشورهایی با قوانین زیست‌محیطی ضعیف انجام می‌شود.

ج. هزینه‌های اولیه بالا

گرچه هزینه نگهداری و مصرف خودروهای برقی کمتر است، ولی قیمت خرید اولیه آن‌ها هنوز برای بسیاری از مصرف‌کنندگان بالا محسوب می‌شود. البته این روند با پیشرفت فناوری و افزایش تولید انبوه رو به کاهش است و اغلب کشورها مشوق های گمرکی یا ورود بدون هزینه به مرکز شهرها را تعریف کرده اند .

۵. سیاست‌ها و حمایت‌های زیست‌محیطی از خودروهای برقی

برای ارتقاء سهم خودروهای برقی در حمل‌ونقل جهانی، دولت‌ها می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند:

• اعطای یارانه و تسهیلات برای خرید خودروهای برقی.
• مالیات بر آلاینده‌ها و سوخت‌های فسیلی.
• سرمایه‌گذاری در ایستگاه‌های شارژ سریع و انرژی تجدیدپذیر.
• ممنوعیت تدریجی تولید خودروهای احتراقی تا سال‌های مشخص (مثلاً 2030 یا 2035 در برخی کشورها).

۶. وضعیت خودروهای برقی در ایران و جهان

در جهان کشورهایی مانند نروژ، هلند، چین، آلمان و آمریکا، پیشگام توسعه خودروهای برقی هستند. به‌عنوان مثال، در نروژ، بیش از ۸۰٪ خودروهای فروخته‌شده در سال ۲۰۲۳ برقی بودند. زیرساخت‌های گسترده، سیاست‌های مالیاتی و آگاهی عمومی بالا از دلایل موفقیت این کشورهاست.

در ایران اگرچه بازار خودروهای برقی هنوز در مراحل اولیه توسعه است، اما با توجه به آلودگی هوای کلان‌شهرها، یارانه‌ی سوخت‌های فسیلی و پتانسیل بالای انرژی خورشیدی، ایران می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی درست، از خودروهای برقی بهره‌ی زیادی ببرد.

نتیجه‌گیری

خودروهای برقی یکی از راه‌حل‌های کلیدی برای کاهش آلودگی هوا، بهبود سلامت عمومی و مقابله با تغییرات اقلیمی هستند. آن‌ها با حذف مستقیم انتشار آلاینده‌ها و کارایی انرژی بالا، می‌توانند نقش مهمی در توسعه‌ی پایدار ایفا کنند. هرچند چالش‌هایی مانند تولید باتری و تأمین انرژی برق نیز وجود دارد، اما با پیشرفت فناوری و برنامه‌ریزی دولت‌ها، آینده حمل‌ونقل به سمت پاکی، سکوت و بهره‌وری بیشتر حرکت خواهد کرد.

انتخاب خودروهای برقی، نه تنها یک تصمیم اقتصادی، بلکه یک مسئولیت زیست‌محیطی است.